Polskie Towarzystwo Religioznawcze (PTR) to założona w 1958 organizacja skupiająca polskich naukowców zajmujących się religioznawstwem i naukami pokrewnymi. Podstawowym celem stowarzyszenia jest szerzenie i pogłębianie wiedzy w dziedzinie religioznawstwa. Od 1970 r. PTR jest członkiem Międzynarodowego Stowarzyszenia Historii Religii (International Association for the History of Religions – IAHR) oraz od 2001 r. Europejskiego Stowarzyszenia Studiów Religioznawczych (European Association for the Study of Religions – EASR). Oficjalne angielskie tłumaczenie nazwy PTR to Polish Society for the Study of Religions; francuskie zaś Société Polonaise pour la Science des Religions.

PTR w latach 1958-1989

Inicjatywę zorganizowania Polskiego Towarzystwa Religioznawczego podjęto 18 czerwca 1957 r. na zebraniu pracowników naukowych zajmujących się zagadnieniami religioznawczymi. W zebraniu tymudział wzięli m.in.: Eugeniusz Kriegelewicz, Jan Legowicz, Witold Łukaszewicz, Mirosław Nowaczyk, Andrzej Nowicki, Adam Szelągowski, Henryk Świątkowski. Pierwszy statut PTR zatwierdzono 24 czerwca 1958 r., a 26 września 1958 r. odbyło się w Warszawie I Walne Zebranie PTR. Towarzystwo początkowo postawiło sobie za cel swojej działalności: rozwijanie wiedzy religioznawczej, prowadzenie i organizowanie badań w zakresie religioznawstwa, rozwijanie działalności wydawniczej, współdziałanie w przygotowaniu wykwalifikowanej kadry naukowo-dydaktycznej oraz współpracę z instytucjami naukowymi podejmującymi w swoich badaniach problematykę religioznawczą. Od 1988 r. (kiedty to zatwierdzono nowy statut) cel ten zawężono do: szerzenia i pogłębiania wiedzy w dziedzinie religioznawstwa poprzez: prowadzenie działalności wydawniczej, współpracę z innymi instytucjami naukowymi oraz udostępnianie wyników badań naukowych. W 1995 r. XIV Walne Zebranie PTR wprowadziło do statutu nieznaczne modyfikacje będące konsekwencją zmian systemowych w Polsce po 1989 roku. Członkami PTR są głównie pracownicy naukowi wykazujący zainteresowanie naukowe w dziedzinie religioznawstwa. Towarzystwo swoją działalność finansuje przede wszystkim ze składek członkowskich.

W latach 1958-65 Towarzystwo prowadziło działalność naukową poprzez swój Ośrodek Badań Naukowych, w którego skład wchodziły pracownie: Historii Filozofii i Krytyki Religii, Historii Kościoła, Historii Doktryn Chrześcijańskich, Religioznawstwa Ogólnego oraz Punkt Dokumentacji i Bibliografii Religioznawczej, a także funkcjonujący w latach 1958-60 w Lublinie Punkt Informacyjno-Dokumentacyjny Religioznawstwa Porównawczego. W latach 1966-89 funkcjonują prężne ośrodki religioznawcze w instytucjonalnych strukturach naukowych i uniwersyteckich takie jak: Zakład Filozofii i Socjologii Religii w IFiS Pan w Warszawie, Zakład Religioznawstwa i Polityki Wyznaniowej w WSNS, przekształcony następnie w Instytut Religioznawstwa ANS w Warszawie, Instytut Religioznawstwa UJ (utworzony w 1974 r.), Podyplomowe Studium Religioznawstwa UW, Katedra Religioznawstwa WAP i wiele Zakładów Filozofii Religii, Socjologii Religii i Zakładów Religioznawstwa w strukturach wyższych uczelni. Towarzystwo w tym okresie, zgodnie ze statutem, koncentruje się na organizacji życia naukowego, upowszechnianiu badań i wiedzy religioznawczej oraz na działalności wydawniczej.

Towarzystwo do 1989 roku było organizatorem i współorganizatorem wielu międzynarodowych i ogólnopolskich konferencji, które były poświęcone m. in. problematyce: definicji religii (1958), metodologicznej i filozoficznej krytyce religii (1958), religioznawstwa w Polsce (1964), religioznawstwa radzieckiego (1967), religioznawstwa w kontekście nauk społecznych (1989 - wspólnie z Międzynarodowym Stowarzyszeniem Historii Religii, International Association for the History of Religions, do którego PTR należy od 1970 r.). W tym czasie PTR m. in. opublikowało:

• Słownik religioznawców, „Euhemer” 1967, nr 3;
• Mała encyklopedia religioznawstwa marksistowskiego, „Euhemer” 1970, nr 3-4

oraz w ramach serii Rozprawy i materiały PTR:

• A. Nowicki, Filozofowie o religii, t. 1-2, Warszawa 1960-1963;
• Z. Poniatowski, Problematyka nauki w piśmiennictwie katolickim, Warszawa 1960;
• A. Nowicki, Wykłady z historii krytyki religii, Warszawa 1962;
• S. Matuszewski, Filozofia Filona z Aleksandrii i jej wpływ na wczesne chrześcijaństwo, Warszawa 1962;
• W. Tyloch, Rękopisy z Qumran nad Morzem Martwym, Warszawa 1963;
•  L. Szczucki, Michał Servet. Wybór pism, Warszawa 1967;
• Podręcznik religioznawstwa „Euhemer” 1986, nr 3-4;
• Mała encyklopedię religioznawcza, „Euhemer” 1988 nr 1.

PTR w latach 1989-2015

Towarzystwo po 1990 r. znacznie zaktywizowało swoją działalność naukową. W latach 1990-2001 zorganizowało w wielu ośrodkach akademickich ponad trzydzieści konferencji o zasięgu ogólnopolskim i międzynarodowym, m.in.

• Geografia i ekologia religii (Lublin 1991),
• Mniejszości narodowe, Etniczne i religijne w procesie transformacji (Wrocław 1992),
• Małżeństwo i rodzina w religiach świata (Gdańsk 1993),
• Wychowanie a religia (Zielona Góra 1993),
• Religia a rynek (Warszawa 1994),
• Religia a ruchy ekofilozoficzne (Olsztyn 1995),
• Idea narodu i państwa w religiach i kościołach narodów słowiańskich (Rzeszów 1996),
• Nowe ruchy religijne (Zielona Góra 1997),
• Religie i religijność Europy Wschodu i Zachodu (Poznań 1998),
• Tożsamość europejska (Rzeszów 1999),
• Pamięć dla przyszłości (Tyczyn 2000),
• Człowiek i kultury (Tyczyn 2001), a w 2005 r.
• I Kongres Religioznawczy w Tyczynie poświęcony problematyce miejsca polskiego religioznawstwa w XXI wieku,
• II Międzynarodowy Kongres Religioznawczy pt. O wielowymiarowości badań religioznawczych, (Poznań 2008, współorganizator: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Centrum Badań Interdyscyplinarnych, Wyższa Szkoła Umiejętności Społecznych, Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Poznaniu),
• III Międzynarodowy Kongres Religioznawczy pt. Religie i religijność w świecie współczesnym, (Toruń 2011, współorganizator: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu),
• IV Międzynarodowy Kongres Religioznawczy pt. Religia a społeczno-polityczne przemiany współczesnego świata, (Gdynia 2015, współorganizator: Akademia Marynarki Wojennej),
• V Międzynarodowy Kongres Religioznawczy pt. Religie w dialogu kultur. Reformacja-Dialog-Kultury, (Toruń 2017 współorganizator: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Fundacja Societas et Ius).

Zdecydowana większość materiałów pokonferencyjnych została opublikowana na łamach „Przeglądu Religioznawczego”. Ponadto PTR wydał m.in. następujące publikacje:

• W. Tyloch (red.), Studies on Religions in the Context of Social Sciences, Warsaw 1990;
• M. Nowaczyk, Z. Stachowski (red.), Language, Religion, Culture, Warsaw 1992;
• Z. Stachowski, A. Wójtowicz (red.), Antynomie transformacji w Polsce. Chrześcijaństwo, mniejszości, liberalizm, Warszawa 1993;
• J. Heinen, A. Matuchniak-Krasuska, Aborcja w Polsce. Kwadratura koła, Warszawa 1995;
• Idea narodu i państwa w kulturze narodów słowiańskich, Warszawa 1997;
• Z. Stachowski (red.), Koncepcje integracyjne w myśli narodów słowiańskich, Warszawa - Tyczyn 1999;
• Nowe ruchy religijne, Warszawa - Tyczyn 2000;
• Człowiek i kultury, Warszawa - Tyczyn 2001;
• M. Nowaczyk, Religia w myśli Gentilego, Warszawa - Tyczyn 2002;
• Z. Stachowski (red.), Dyktat, protest i integracja w kulturze, Warszawa - Tyczyn 2002. 

Do ważnych publikacji w tym okresie należy zaliczyć dwutomowy Leksykon religioznawczy, red. nauk. M. Nowaczyk, Z. Stachowski („Przegląd Religioznawczy”, 1998, nr 1-2 i nr 3-4 oraz Ilustrowaną encyklopedię religii świata, red. nauk. Z. Drozdowicz, Z. Stachowski, Poznań 2002 oraz publikację pokongresową Religioznawstwo polskie w XXI wieku.

Prezesi PTR od 1958 roku

• Witold Łukaszewicz (1958-1965)
• Józef Keller (1965-1973)
• Andrzej Nowicki (1973-1988)
• Witold Tyloch (1988-1990)
• Henryk Swienko (1990-91)
• Zbigniew Stachowski (1991-2015)
• Jerzy Kojkoł (od 2015)

Sekretarze naukowi PTR od 1958 roku

• Zygmunt Poniatowski (1958-1962)
• Witold Tyloch (1962-1988)
• Zbigniew Stachowski (1988-1991)
• Andrzej Wójtowicz (1991-2004)
• Andrzej Szyjewski (2005-2008)
• Jerzy Kojkoł (2008-2015)
• Ewa Stachowska (od 2015)

Źródło: Z. Stachowski, 50 lat Polskiego Towarzystwa Religioznawczego, „Przegląd Religioznawczy” 2008, nr 3, s. 39-45 (Uzupełnienia dt. działalności PTR po roku 2008: P. Kusiak).